W szkole wiatru, wody i życia – historia The Tall Ships Races
Po świecie żegluje już tyle jednostek szkolnych z młodzieżą na pokładach, że mówi się wręcz o wielkim międzynarodowym ruchu zwanym z angielska „sail training”. Jego świętem jest doroczny zlot połączony z regatami – The Tall Ships Races. A ruch ten rozpoczął się ponad pół wieku temu...
Na przełomie XIX i XX w. maszyny parowe wyparły żagle z oceanicznych szlaków handlowych. Wychowawcy kolejnych pokoleń marynarzy szybko jednak zdali sobie sprawę ze skutków braku możliwości kształcenia morskich kadr na pokładach właśnie statków żaglowych. W tej sytuacji jedni starali się jak najdłużej eksploatować swoje wysłużone już handlowe żaglowce, inni zabiegali o przekształcenie ich w statki szkolne. Z czasem pojawiły się również nowe żaglowe statki szkolne, a rejsy pod żaglami stały się częścią stażu niezbędnego do uzyskania wyższych kwalifikacji.
Doceniając zalety szkolenia pod żaglami, także inne organizacje społeczne nabrały przekonania, że przeżycie choćby krótkiego okresu na żaglowcu ma znakomity wpływ na osobowość młodego człowieka.
U nas ten sposób myślenia zaowocował, jeszcze przed wojną, zakupem przez Związek Harcerstwa Polskiego szkunera „Zawisza Czarny”, poprzednika żaglowca pływającego dziś pod tą nazwą. Idea wyprowadzania młodych ludzi na morze rodziła kolejne inicjatywy różnych fundacji, stowarzyszeń i osób prywatnych. Zalety szkolenia pod żaglami dostrzegli też rodzice, którzy coraz odważniej wysyłają w morze swoje pociechy. Pływają już nawet jednostki, na których młodzież kontynuuje obwiązującą naukę szkolną.
The Tall Ships Races
Przełomowym okazał się rok 1954, kiedy to narodził się pomysł zorganizowania pierwszych regat żaglowców szkolnych. Przygotowania trwały dwa lata, a odbyły się one w 1956 r. na trasie Torbay (Anglia) – Lizbona (Portugalia). Wzięło w nich udział 21 żaglowców, w tym norweski „Christian Radich” i duński „Georg Stage” obecne w tych dniach w Gdyni. Polskie żaglowce jeszcze w nich nie uczestniczyły. Regaty zakończyły się tak wielkim sukcesem propagandowym, że komitet organizacyjny przekształcono w komitet stały i zarejestrowano The Sail Training Association.
Stowarzyszenie to, znane odtąd pod skrótową nazwą STA, zaczęło organizować, regaty zwane The Tall Ships Races. Ich popularność stale rosła. Początkowo odbywały się w Europie, a w 1964 r. po raz pierwszy pożeglowano przez Atlantyk; z angielskiego Plymouth przez Lizbonę i Bermudy do Nowego Jorku. Ostatni etap żaglowce pokonały nie w wyścigu, lecz w grupie (tzw. cruise-in-company) z częściową wymianą załóg. Żegluga z mieszanymi międzynarodowymi załogami stała się odtąd stałym punktem programu kolejnych zlotów.
W bogatej historii regat szczególnie ważny dla nas jest rok 1972. Wtedy to po raz pierwszy pojawiła się w nich polska bandera, a reprezentował nas „Dar Pomorza”, poprzednik „Daru Młodzieży”. Z cieśniny Solent (Anglia) do Skagen w Danii „Dar Pomorza” przypłynął na czele stawki. Dzięki temu wspaniałemu zwycięstwu już dwa lata później Gdynia po raz pierwszy mogła gościć żaglowce u siebie.
Od 1964 r. regaty organizowane są co roku, ale początkowo w latach nieparzystych uczestniczyły w nich tylko mniejsze jednostki (klasy B i C), a od 1989 r. regaty odbywają się w pełnej obsadzie, czasem nawet na dwóch różnych akwenach; w tym roku na Bałtyku i Atlantyku.
Organizacja i nagrody w The Tall Ships Races
Regaty organizowane są według znanego schematu. Zaczynają się w porcie, w którym rozpoczyna się pierwszy wyścig, z metą w porcie drugim. Stamtąd flota płynie we wspomnianym wyżej rejsie towarzyskim (z częściową wymianą załóg) do portu następnego. Tam startuje drugi wyścig z metą w porcie końcowym. W tym roku regaty rozpoczynają się w Gdyni, a kolejnymi portami etapowymi są: Sankt Petersburg w Rosji, Turku w Finlandii i Kłajpeda na Litwie. W portach organizowane są liczne imprezy towarzyszące zarówno dla uczestniczących załóg, jak i dla publiczności, która ma też możliwość zwiedzenia jednostek. W dniu wyjścia w morze organizowana jest parada żaglowców, wszędzie przyciągająca tłumy.
Co roku regaty organizowane są gdzie indziej, a o przywilej goszczenia u siebie żaglowców porty zabiegają przez wiele lat. Podział zadań przy organizacji tak wielkich zlotów jest ściśle określony. Organizatorem samych regat jest międzynarodowa organizacja Sail Training International (STI), a pobyt flotylli w portach organizowany jest przez komitety powoływane przez miasta portowe.
W poszczególnych klasach jednostek (A, B, C, i D) dawane są wyróżnienia za zwycięstwa etapowe, a najwyżej cenioną nagrodę przyznają w tajnym głosowaniu kapitanowie wszystkich uczestniczących jednostek. Otrzymuje ją ta załoga, która w ich opinii, wniosła największy wkład w dzieło międzynarodowej przyjaźni. Nosi ona nazwę Friendship Trophy. „Dar Pomorza” zdobył ją w 1980, „Iskra II ” w 1989, a „Pogoria” w 1999 r.
The Tall Ships Races a międzynarodowe sail training
Narodowe organizacje sail training istnieją już w dwudziestu krajach. Największą jest American Sail Training Association (ASTA) skupiająca ponad 150 armatorów, a w Europie – Sail Training Association Germany z ponad pięćdziesięcioma posiadaczami szkolnych jednostek żaglowych.
W Polsce funkcję tę pełni Sail Training Association Poland (STAP), organizacja, która oprócz osób fizycznych zrzesza też armatorów „Daru Młodzieży” (Akademia Morska), ORP „Iskra II” (Marynarka Wojenna RP), „Zawiszy Czarnego” (Związek Harcerstwa Polskiego) i „Kapitana Głowackiego” (Polski Związek Żeglarski). Zaczątkiem pierwszej organizacji tego typu, czyli brytyjskiej Sail Training Association (STA), był komitet organizujący wspomniane wyżej pierwsze regaty żaglowców w 1956 roku. Siłą rzeczy ta organizacja przez lata stanowiła oparcie dla całego międzynarodowego ruchu sail training zorganizowanego pod szyldem właśnie International Sail Training Association. ISTA organizowała regaty oraz zwoływała niezwykle ważne dla całego ruchu międzynarodowe konferencje poświęcone szkoleniu pod żaglami.
W miarę wzrostu zainteresowania sail training szybko rosła potrzeba powołania do życia organizacji prawdziwie międzynarodowej i demokratycznej. W 2002 r. z inicjatywy przedstawicieli krajów wchodzących w skład Międzynarodowego Komitetu Doradczego ISTA powstał komitet założycielski nowej organizacji noszącej nazwę Sail Training International. STI wzięło na siebie wszystkie działania o charakterze międzynarodowym, począwszy od wspomnianej wyżej dorocznej konferencji, przez wydawanie własnego magazynu „Tall Ships”, aż po organizację regat. W uznaniu tych działań w ostatnich latach STI zostało zgłoszone do Pokojowej Nagrody Nobla.
Nasze porty gościły już żaglowce kilka razy. Oprócz wspomnianego roku 1974 Gdynia była gospodarzem regat w roku 1992, 2003 i 2009, Gdańsk w 2000, a Szczecin w 2007 i 2013 r. W tym roku Szczecin podejmie po raz kolejny zlotowiczów, a lista gości jest imponująca! Samych żaglowców klasy A będzie aż 19!
