Kanał Gliwicki: ciekawy, a mało znany. Propozycja rejsu, najlepsze mariny [cz. II]
Płynąc Kanałem Gliwickim, zawsze znajdujemy się 3 – 5 m poniżej korony wałów i widzimy przede wszystkim jego zbocza. Wystarczy jednak dobić do jednego z brzegów i wspiąć się na wał, aby zobaczyć, że znajdujemy się w centrum cywilizacji lub w otoczeniu bogatej, wspaniałej przyrody.
Zatrzymywać się należy w takich miejscach, aby nie utrudniać żeglugi innym, przede wszystkim jednostkom profesjonalnym, i nie stwarzać zagrożenia dla siebie. W odległości 450 m poniżej mostu autostrady A4 w brzegu północnym (km 24 Kanału Gliwickiego) znajduje się wypływ Kłodnicy zamknięty jazem w odległości 100 m. Odtąd Kanał Gliwicki wchodzi w ślad dawnego Kanału Kłodnickiego, którego koryto zostało całkowicie zmodernizowane. Pozostały po nim szczątki dawnych śluz i mostów.
PRZECZYTAJ TAKŻE: Kanał Gliwicki – ciekawy, a mało znany. Propozycja rejsu, najlepsze mariny [cz. I]
Za północnym wałem, w odległości 100 do 650 m za terenami rolniczymi, płynie Kłodnica. Na brzegu południowym, za pasem ugorów, rozciągają się lasy, miejscami dochodzące do obwałowań. Na 21,57 km usytuowano śluzę nr IV Rudziniec o spadzie 6,25 m i z wrotami górnymi i dolnymi wspornymi. Stąd, idąc wzdłuż kanału, można podejść do Rudzińca odległego o 700 m. Na wysokości przyczółków starego mostu (km 17,70) do południowego brzegu dochodzą zabudowania osady Niezdrowice. Na brzegu północnym leży elektrociepłownia w Ujeździe (km 16). Nie wchodzić do kanału!
Za mostem (1000 m) dochodzimy do następnej śluzy, nr III Sławięcice, usytuowanej na 15,11 km ŻDW, identycznej ze śluzą Rudzieniec. Odtąd wpływamy na tereny miasta Kędzierzyn-Koźle. Poniżej (500 m) znajduje się most łączący części Sławięcic rozlokowane na obu brzegach kanału. Za następnym mostem Sławięcic (km 14 ŻDW) wzdłuż północnego brzegu przez 50 m ciągną się umocnione nabrzeża przeznaczone dla żeglugi profesjonalnej. Nie podchodzić.
Dalej (1200 m) Kanał Gliwicki opuszcza koryto dawniejszego Kanału Kłodnickiego (km 12,60 ŻDW). Tu, w wejściu do niego, zamkniętym nieczynnym jazem, można się bezpiecznie zatrzymać. Na wysokości 11,50 km w północnym brzegu wykonano poszerzenie lustra wody. Uwaga: jest tam obrotnica dla barek.
Na brzegu północnym zaczyna się Blachownia Śląska, natomiast na brzegu południowym tereny przemysłowe Holdingu i Elektrowni Blachownia. Ciągną się one wzdłuż brzegu do Kanału Kędzierzyńskiego. Na 9,40 km na brzegu południowym znajduje się wlot do basenu przemysłowego obsługującego elektrownię. Nie wchodzić. Szerokie, miejscami zamulone wejście do Kanału Kędzierzyńskiego leży na 9,30 km na brzegu południowym. Oddzielone jest od Kanału Gliwickiego sztuczną, wąską wyspą równoległą do jego osi.
Kanał Kędzierzyński...
...zwany też Azotowym, łączy Kanał Gliwicki z Zakładami Azotowymi w Kędzierzynie-Koźlu. Oddany do eksploatacji w 1973 r. jako początek kanału Odra – Dunaj. Ma długość 5,6 km, głębokość 2,25 m i szerokość w lustrze wody od 60 do 15 m. Kończy się basenem portowym zakładów azotowych. Nie wpływać. Na odcinku trzech kilometrów prowadzi przez dzikie zalesione tereny.
W odległości 1300 m poniżej osi Kanału Kędzierzyńskiego na Kanale Gliwickim leży śluza nr II Nowa Wieś o spadzie 6,20 m. Dalej, na 6,80 km, pod kanałem zbudowano przepust syfonowy rzeki Kłodnicy, potocznie nazywany syfonem Kłodnicy. To jedna z dwóch takich konstrukcji w Polsce. Przepust zbudowany jest z trzech rur betonowych o długości 50 m, ułożonych pod dnem kanału. W warunkach normalnych woda przepływa tylko jedną rurą, dwie pozostałe stanowią rezerwę powodziową. Za syfonem Kłodnica kieruje się do Odry, do której wpada powyżej śluzy Koźle. Jest interesująca wyłącznie dla kajakarzy i to tych nastawionych najbardziej trapersko.
Od 6,00 km kanał wiedzie przez duży kompleks leśny. Na 3,63 km usytuowano śluzę nr I Kłodnica o spadzie 10,40 m. Jej konstrukcja jest identyczna ze śluzą Dzierżno, tzn. wrota górne ma wsporne, dolne zaś szybrowe, pionowe. Bezpośrednio za nią przerzucono most kolejowy. W odległości 1000 m na południe od mostu zaczynają się zabudowania miejskie. Kanał prowadzi prosto do Portu Koźle pod mostem drogowym przerzuconym na 1,67 km. Biegnie po nim droga nr 463.
W odległości 500 m od mostu znajduje się wejście do Portu Koźle (wszystkich trzech basenów) i ciągnie się na długości 850 m. Zaczyna się przy elewatorze zbożowym widocznym na wschodnim (lądowym) nabrzeżu basenu nr 3, a kończy cyplem ostrogi przy połączeniu kanału z Odrą. Port zajmujący powierzchnię 16,7 ha powstał w latach 1891 – 1895, aby zaspokoić potrzeby związane z przeładunkiem węgla i rudy (z małych barek pływających ówcześnie Kanałem Kłodnickim na duże – odrzańskie). Po rozbudowie w latach 1900 – 1908 był największym i najnowocześniejszym portem rzecznym we wschodniej Europie. Jego znaczenie spadło wraz z wybudowaniem Kanału i Portu Gliwickiego. Całkowity zanik działalności kanału nastąpił z końcem lat 90 ubiegłego stulecia. Obecnie praktycznie wszystkie urządzenia portowe są zdewastowane, życie w nim zamarło. Na postój lepiej nie wpływać. Jeżeli to konieczne, lepiej popłynąć jeszcze 2,5 km Odrą w górę do śluzy Koźle lub w dół do Mariny "Lasoki".
Odrą w górę
Wpływamy na Odrę. Dalej (200 m) w dół rzeki zaczyna się (km 0,0) Kanał Gliwicki. Odtąd mierzy się jego długość w kierunku Gliwic jako Żeglownej Drogi Wodnej.
Cypel ostrogi rozdzielającej tory wodne kanału Gliwickiego i Odry leży na 98 km Odry jako Żeglownej Drogi Wodnej. Źródła rzeki znajdują się w Czechach, w odległości 112 km od granicy państwowej, którą Odra przekracza w Chałupkach leżących w Bramie Morawskiej. Tędy od czasów starożytnych wiódł szlak handlowy zwany Bursztynowym. Na 51,20 km biegu rzeki w granicach Polski, poniżej Raciborza, zaczyna się Żeglowna Droga Wodna (ŻDW) na Odrze. Powyżej, łącznie z odcinkiem czeskim, Odra stanowi atrakcyjny szlak kajakowy.
Za ostrogą rozdzielającą Kanał Gliwicki w górę rzeka nosi nazwę Odry Górnej. Wpływając w nią, po 900 m, na prawym brzegu zobaczymy wejście do nieczynnego Kanału Kłodnickiego, częściowo osłonięte ścianką Larsena. Bezpośrednio za nią widać resztki starej śluzy nr 1 Kłodnica. Kanał Kłodnicki wybudowano w latach 1792 – 1821. W okresie największej prosperity kursowało po nim rocznie ponad 1000 statków. Obecnie niekiedy próbują go eksplorować tylko najwytrwalsi kajakarze. Płynąc dalej Odrą pod prąd, po 300 m dochodzimy do ostrogi rozwidlającej lustro wody. Znak nawigacyjny kieruje nas pod lewy brzeg, po dalszych 400 m znowu lustro wody rozwidla się. Trzymając się nadal lewego brzegu, wchodzimy w kanał śluzowy o długości 200 m. Na 95,54 km Odry, w Kędzierzynie-Koźlu dochodzimy do zabytkowej (1857 r.) śluzy Koźle o użytecznych wymiarach komory 5,34 x 41,90 m i spadzie 2,5 m. Śluza ma drewniane wrota wsporne i jest napędzana ręcznie za pomocą dyszli. Telefon do operatora – 77 482 88 53; łączność radiowa UKF na kanale 74.
Na wyspie usytuowano ośrodek z przystanią "Szkwał". Jej gospodarzem jest Centrum Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego (www.ckpiukk.pl). Z nowoczesnej przystani o długości nabrzeża 250 m wyposażonej w slip, hangar, węzeł sanitarny, energię elektryczną, warsztat szkutniczy korzysta m.in. Zespół Szkół Żeglugi Śródlądowej, (www.zegluga.edu.pl), YC "Szkwał", OSP Koźle, a także statek wycieczkowy "Silesia". W najbliższej odległości jest parking, sklepy spożywcze, mała gastronomia, pole namiotowe i kempingowe. Teren i port są całodobowo chronione. Kozielska starówka jest najstarszą częścią miasta Kędzierzyn-Koźle, które w obecnym kształcie powstało w 1975 r. z połączenia czterech osobnych organizmów administracyjnych: Kędzierzyna, Koźla, Sławięcic i Kłodnicy. Liczy 62 tys. mieszkańców i jest największym obszarowo, a drugim pod względem liczby ludności miastem województwa opolskiego. Stanowi gminę miejską. Koźle założono w 1104 r. Tereny te, leżące na pograniczu, na przestrzeni wieków przechodziły bardzo burzliwe dzieje. Mimo to w mieście i okolicy zachowało się szereg zabytków ze wszystkich okresów istnienia miasta.
Odrą powyżej Koźla
Od przystani "Szkwał", położonej na 95 km Odry, przez 9 km pozostajemy w zasięgu cofki powstałej w wyniku spiętrzenia na stopniu wodnym "Koźle". Meandrujące koryto powoli zwęża się od 150 m do średnio 60 m. Porośnięte brzegi zabezpieczone narzutem kamiennym miejscami ustabilizowane są główkami także z narzutu kamiennego. Powyżej cofki od 86,00 km głębokość zaczyna coraz silniej zależeć od lokalnych warunków hydrologicznych. Na 82,25 km (ujście rzeki Bierawki) może nawet dojść do znoszenia łodzi. Ze względu na odcinkowe występowanie nieoznakowanych ostróg, odsypisk i łach rzecznych bezpieczna żegluga dla kajaków jest możliwa, gdy na wodowskazie w Raciborzu-Miedoni wynosi minimum 130 cm, a dla jachtów motorowych 200 cm. W kilku miejscach nurt przecinają przeprawy promowe. Przy ujściu rzeki Rudy w Turzach (km 65,25) na prawym brzegu znajduje się wejście do kanału elektrowni wodnej. Uwaga na silny wpływ prądu rzeki na stateczność kursową jednostek.
Na wysokości 55,00 km lustro wody się rozdziela. Na wschód odchodzi kanał ulgi, na zachód natomiast, zgodnie ze znakami nawigacyjnymi, skręca koryto Odry. Dalej (2 km) zaczynają się zabudowania starego (1217 r.), zabytkowego Raciborza liczącego obecnie 57 tys. mieszkańców. Na 51,20 km (poniżej mostu drogowego w centrum miasta) wyznaczono górną granicę szlaku żeglownego.
