Jachty Niezwykłe: szkuta wiślana – zbożowy masowiec pod żaglami
To były duże transportowe (do 100 ton pszenicy!) statki żaglowo-wiosłowe. Już od XIII aż do XVIII w. służyły do przewozu zboża naszą Wisłą do Gdańska. Ziarno po prostu wsypywano do dużych skrzyń przymocowanych do pokładu i ruszano w drogę z nurtem rzeki...
Przy dobrym wietrze taki śródlądowy rejowiec (niósł do 200 m2 żagla!) osiągał zawrotną jak na tamte czasy prędkość – nawet do 10 km na godzinę. Przy niekorzystnym wietrze szkutę „napędzało” do 16 wioślarzy lub flisacy holowali ją z lądu na linach – „na burłaka”. Doświadczony sternik potrafił nadać jej prędkość przekraczającą prędkość prądu. W sprzyjających warunkach szkuta załadowana towarem docierała z Sandomierza czy Krakowa do Gdańska w 10 – 12 dni. Tu rozładowywano ją i szła z powrotem w górę rzeki...
Sporo dziś wiemy o jej budowie, a to dzięki wykopaliskom z 2009 r., dokonanym dosłownie pod... jabłonką, w sadzie pod Czerskiem na Mazowszu. Odkryto tu w dawnym starorzeczu Wisły świetnie zachowaną wielką łódź z XV w. Kadłub był długi na około 30 m i 8 m szeroki, z dębowych tarcic zbijanych na kołki i bretnale, o płaskim, bezstępkowym dnie z dębowych bretów grubości 7 cm i szerokości 34 – 48 cm, łączonych na styk i uszczelnianych mchem oraz pasmami sierści zwierzęcej zmieszanej z dziegciem. Z analizy dendrochronologicznej wynika, że dębinę do budowy tej jednostki ścięto w drugiej połowie XV w. i że czerska szkuta żeglowała po Wiśle przez co najmniej 60 lat.
Taką właśnie łódź pod pełnym żaglem uwiecznił Canaletto na XVIII-wiecznym obrazie „Widok Warszawy od strony Pragi”. Wyraźnie widać tu charakterystyczną dla tego typu statku bardzo długą płetwę sterową – dziś powiedzielibyśmy – typu rzecznego.
Czerski „wykopek” stał się inspiracją dla współczesnego wodniaka – Wacława Witkowskiego. Na podstawie zaczerpniętej z tej konstrukcji wiedzy zbudował on w skali 1 : 3 replikę takiej jednostki. „Wanda”, bo tak się owa replika nazywa, otaklowana w żagiel rejowy, uczestniczyła m.in. we flisie pod patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego Odrą do Szczecina i w zlocie żaglowców The Tall Ships’ Races 2013...
