Mapy morskie cz. I

Mapy nautyczne dzielą się na dwie grupy: mapy informacyjne i mapy nawigacyjne. Do map informacyjnych należą mapy wiatrów, prądów, zasolenia, zalodzenia, rybackie itp. Żeglarzy interesują jednak przede wszystkim mapy nawigacyjne, czyli te, które służą do bezpośredniego wyznaczania bezpiecznej drogi statku.

Mapy te odwzorowują na płaszczyźnie określoną część powierzchni kuli ziemskiej. Stopień tego zmniejszenia jest zwany skalą mapy. Jest to stosunek długości dowolnego odcinka na mapie do długości tego odcinka w terenie. Jeżeli np. keja o długości 500 m (50 000 cm) ma na mapie długość 2 cm, to skala mapy wynosi 2 : 50000 czyli 1 : 25000. Im mniejszy jest mianownik tego ułamka, tym dokładniejsza jest mapa.
Skala mapy jest zależna od jej przeznaczenia.
- Mapy generalne (1 : 25 000 000 do 1 : 500 000). Obejmują całe morza, a nawet oceany lub ich części. Służą one do wyboru trasy i prowadzenia nawigacji na oceanach, z dala od lądu.
- Mapy drogowe (1 : 500 000 do 1 : 200 000). Służą do prowadzenia nawigacji wzdłuż wybrzeży, ale tylko w pewnej odległości od nich. Nie należy ich mylić z informacyjnymi mapami drogowymi, które zawierają dane o wiatrach oraz prądach w danym miesiącu i służą do wyboru optymalnej trasy statku.
- Mapy brzegowe (1 : 200 000 do 1 : 75 000). Obejmują obszary wód przybrzeżnych i zawierają wiele szczegółów. Umożliwiają prowadzenie nawigacji przy podchodzeniu do lądu i w czasie żeglugi w jego bezpośrednim pobliżu.
- Plany (1 : 50 000 do 1 : 1000). Obejmują małe obszary, np. porty i podejścia do nich. Czasem są zamieszczane dodatkowo na mapach o mniejszej skali.
Idealne odwzorowanie powierzchni kuli ziemskiej na płaszczyźnie, czyli takie, które zapewnia wierne odtworzenie kątów, odległości i powierzchni, nie jest możliwe. W nawigacji stosuje się dwa rodzaje map: mapy w rzucie Merkatora i mapy w rzucie gnomonicznym.
Stosowana najczęściej mapa Merkatora powstała w wyniku kalkulacji matematycznych. Jest stosowana w nawigacji ponieważ charakteryzuje ją wierne odwzorowanie kątów. Oznacza to, że kierunek między dwoma punktami wyznaczony np. za pomocą kompasu (południki przecina pod tym samym kątem czyli po tzw. loksodromie) jest na mapie Merkatora linią prostą. Równoleżniki i południki na mapie Merkatora przecinają się właśnie pod kątem prostym. Podziałką odległości jest naniesiona na lewej i prawej ramce mapy podziałka szerokości geograficznej. Jej skala wprawdzie zmienia się wraz z szerokością, ale zawsze na mapie Merkatora jednej minucie szerokości odpowiada 1 mila morska (1852 m).
Mapy gnomoniczne są w nawigacji stosowane rzadko, głównie przy odwzorowywaniu bardzo małych obszarów.
Każde państwo morskie wydaje własne mapy i pomoce nawigacyjne. Na ogół obejmują one tylko akweny przyległe do jego wybrzeży. Polskie mapy morskie i pomoce nawigacyjne wydawane przez Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej RP obejmują Bałtyk i Cieśniny Duńskie. Żeglując dalej korzysta się najczęściej z wydawnictw Admiralicji Brytyjskiej, które obejmują swym zasięgiem cały świat. Warto korzystać z map wydawanych przez państwo, po którego wodach żeglujemy, ze względu na często większy ich wybór, większą skalę i dokładność lub niską cenę. Pamiętajmy jednak, że te tzw. mapy narodowe, które były i są nadal jeszcze wydawane bądź wznawiane przez poszczególne państwa, charakteryzują się opisami w językach tych państw i mogą mieć nieco odmienną symbolikę. Nowo opracowywane mapy wydawane w serii map międzynarodowych obok zamieszczanego numeru mapy narodowej zawierają również numer międzynarodowy poprzedzony skrótem INT. Na przykład mapa Zatoki Gdańskiej (część zachodnia) wydana przez Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej RP jest oznaczona symbolem INT 1288 73 (rys.2c), gdzie 1288 jest numerem międzynarodowym mapy, a 73 to numer polski. Mapy międzynarodowe mają ujednoliconą, wspólną symbolikę, angielskie skróty opisów (np. świateł, rodzaju dna) oraz dwujęzyczne (tzn. w języku wydawcy i po angielsku) ważniejsze informacje drukowane na mapie. Oczywiście mapy narodowe wydawane w krajach anglojęzycznych mają tylko angielskie opisy.
Klasyczne mapy „papierowe” coraz częściej zastępują mapy elektroniczne, które mogą mieć zmienianą dowolnie skalę, mają możność kreślenia kursu i jego programowania, dysponują również danymi, jakie zawierają spisy świateł, tabele pływów itp., mogą też być automatycznie aktualizowane np. przez wczytanie poprawek z dyskietki. Symbole stosowane na obu rodzajach tych map są te same. Nowoczesne mapy elektroniczne są mapami wektorowymi czyli opracowanymi w systemie cyfrowym, a symbolika większości z nich jest zgodna z symboliką map międzynarodowych.
Mapy wydawane przez Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej czy Admiralicję Brytyjską, choć powszechnie używane przez żeglarzy, są przeznaczone dla profesjonalnych nawigatorów dużych statków. Wydaje się też specjalne mapy dla żeglarzy. Nie zawierają one szeregu szczegółów nieistotnych dla jachtingu, dzięki czemu są bardziej czytelne, mają mniejszy format, dostosowany do wymiarów jachtowego stołu nawigacyjnego, często są wodoodporne, dwustronnie drukowane. Sprzedaje się je w formie zestawów zawierających kilkanaście map pokrywających dany akwen (np. Cieśniny Duńskie). Wykaz map polskiego wybrzeża dla żeglarzy (formalnie dla małych jednostek) i map elektronicznych opracowanych przez Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej R.P. znajdziemy w jego katalogu.

Informacje na mapach morskich

Oprócz setek symboli i oznaczeń zapisującej treść mapy morskiej zawiera ona szereg dodatkowych informacji, a mianowicie:
Nagłówek. Każda mapa ma nagłówek zawierający tytuł mapy będący jednocześnie informacją o rejonie obejmowanym przez mapę. Nagłówek zawiera też inne, istotne informacje. Na mapach polskich są nimi np.:
- skala mapy oraz jej równoleżnik konstrukcyjny
- jednostki, w których podawane są głębokości i wysokości
- rodzaj odwzorowania (np. Merkatora)
- system geodezyjny mapy (np. WGS 84 czyli zgodny z GPS )
- rodzaj oznakowania nawigacyjnego (np. IALA – region A , czerwony – lewa burta)
- materiały źródłowe, na których podstawie sporządzono mapę.
Nagłówki map mogą zawierać ponadto informacje o treściach zależnych od problemów charakterystycznych dla przedstawianego akwenu, a więc np. wykazy obszarów zamkniętych dla żeglugi czy o ograniczonej prędkości, dane na temat anomalii magnetycznych, prądów, pływów, przebiegu kabli podmorskich itp.
Numer. Każda mapa ma numer identyfikacyjny. Jest on drukowany na marginesie mapy w jej prawym, dolnym rogu oraz „do góry nogami” w jej lewym, górnym rogu. Numer i nazwa mapy są też naniesione na brzegu jej odwrotnej strony, dla ułatwienia odnalezienia w stosie innych map szukanej mapy, złożonej na pół rysunkiem do wewnątrz. Numeru może być związany ze skalą mapy. Na przykład polskie mapy o najmniejszej skali (1:500 000) mają (narodowe) numery od 306 do 500, a mapy o największej skali (1:10 000 – 1:80 000) mają numery dwucyfrowe.

Datowanie

O przydatności mapy decyduje m.in. jej aktualność. Informację na ten temat znajdziemy na dolnym marginesie mapy. obok takich danych jak nazwa wydawcy, numer mapy, jej wymiary itd. Jest nią data pierwszego wydania mapy i data wydania tego właśnie arkusza mapy, który mamy w ręku. Nowe wydanie mapy dezaktualizuje mapy poprzedniego wydania.
Z lewej strony dolnego marginesu wydawca umieszcza czasem datę tzw. małej korekty mapy tzn. datę, do której uwzględniono zmiany, jakie zaszły od poprzedniego wydania mapy.
Dopilnowanie dalszej korekty należy już do obowiązków nawigatora. Wykonanie korekty można też zlecić wyspecjalizowanej firmie. Korekty polskich map morskich i pomocy nawigacyjnych dokonuje się na podstawie ukazujących się co tydzień zeszytów zwanych „Wiadomościami żeglarskimi” (http://bhmw.mw.mil.pl). Są one wydawane przez Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej R.P. Angielskie mapy i pomoce nawigacyjne uaktualnia się na podstawie wydawanych co tydzień zeszytów „Admiralty Notices to Mariners” (www.ukho.gov.uk). Fakt naniesienia poprawek dokumentuje się nanosząc czerwonym tuszem z lewej strony dolnego marginesu mapy numery wykorzystanych przy tym „Wiadomości żeglarskich” i numery poprawek.