Locja morska (2)

Jak się ściemni, to się rozjaśni - tak właśnie brzmi stare żeglarskie porzekadło, powstałe w czasach, gdy nie znano jeszcze nawigacji satelitarnej. Pocieszało ono żeglarza w sytuacjach, w których pozycja jego jachtu nie była zbyt pewna.

Rzeczywiście, kiedy po zachodzie słońca rozbłyskiwały światła nawigacyjne, a wśród nich te o największym zasięgu i najpewniejsze, bo dozorowane, czyli światła latarni morskich – drogowskazów żeglarza, wyznaczenie dokładnej pozycji przestawało być problemem. Pod warunkiem jednak, że nawigator potrafił zidentyfikować latarnię, to znaczy na podstawie obserwacji światła latarni określić jej nazwę i odszukać ją na mapie. Ale i dziś, w dobie powszechnego używania odbiorników GPS, warto to umieć. Dlaczego? Bo odbiorniki GPS i ich układy zasilania nie są bezawaryjne, a ponadto żelazna zasada nawigacji mówi: jeśli jesteś pewien pozycji wyznaczonej jedną metodą, sprawdź pozycję drugą metodą, a nawet gdy wyniki będą zgodne, zrób to po raz trzeci jeszcze innym sposobem.
Identyfikacja światła nawigacyjnego, np. latarni morskiej, polega na
stwierdzeniu całkowitej zgodności obserwowanej charakterystyki światła z jej opisem w polskim Spisie Świateł i Sygnałów Nawigacyjnych lub angielskim Admiralty List of Lights and Fog Signals. Oczywiście, żeby identyfikacja światła była możliwa, każde światło danego regionu nawigacyjnego musi mieć inną charakterystykę.

Na charakterystykę światła składa się:
- rodzaj światła, czyli jego kolor, liczba błysków lub grup błysków, kolejność występowania, czas trwania itp.
- okres światła, czyli czas trwania jednego, pełnego, regularnie powtarzającego się cyklu świeceń (błysków) i przerw między nimi lub całkowitego cyklu zmiany barw.
W tablicy obok podano rodzaje świateł nawigacyjnych przyporządkowując im określone typy charakterystyk (światłami nawigacyjnymi są też potocznie nazywane światła, jakie pokazuje statek w nocy, tzn. masztowe, burtowe itd. Pojęć tych nie należy mylić). Angielskie nazwy poszczególnych rodzajów świateł i ich skróty podane w pierwszej kolumnie są zgodne ze stosowanymi na tzw. mapach międzynarodowych. Na tych mapach, wyróżnionych skrótem INT (od: International) występującym przed międzynarodowym numerem mapy, stosuje się skróty i oznaczenia zgodne z ustaleniami przyjętymi przez XII Międzynarodową Konferencję Hydrograficzną w Monako w 1982 r., zawartymi w publikacji INT 1 pod tytułem „Charts Specifications of the IHO” (International Hydrographic Organization). Jednak w użyciu znajdują się również mapy narodowe, z opisem w języku państwa je wydającego i o odmiennej symbolice. W pokazanej obok tablicy przytoczono więc również nazwy i skróty stosowane na narodowych mapach polskich i brytyjskich. Brak nazwy w danym języku oznacza, że taki rodzaj światła nie jest w nim wyróżniany. Umieszczenie w opisie słowa „Przykład” oznacza, że przytoczono jeden z możliwych wariantów charakterystyki. Na przykład światło błyskowe – grupowe może mieć trzy błyski w grupie Fl(3), pięć Fl(5) lub jeszcze inną liczbę błysków.
Nie wszystkie światła nawigacyjne są widoczne dookoła całego widnokręgu, jak np. światła umieszczone na pławach. Wiele latarni morskich świeci tylko w pewnym sektorze lub sektorach. Gdy sektorów jest więcej niż jeden, światło latarni na ogół zmienia barwę wraz ze zmianą sektora, zachowując jednak tę samą charakterystykę czasową. Przy dużej liczbie sektorów barwy mogą się powtarzać. Możemy też spotkać sektory bardziej intensywnego i osłabionego świecenia. Światła kierunkowe, czyli nabieżników (patrz „Żagle” 3/2007) wytyczających właściwy kurs statku wzdłuż toru wodnego, co trafnie odzwierciedla ich angielska nazwa (Leading Lights czyli światła prowadzące), oraz tzw. światła w linii (Lights in Line) też w istocie rzeczy wyznaczają pewne, bardzo wąskie sektory. Symbolikę przedstawiania świateł nawigacyjnych na mapach morskich oraz skróty ich opisów zawiera też tablica. Oprócz zamieszczonych w niej informacji można przy opisie świateł spotkać na mapach dodatkowe uwagi jak np.:
- światło jest zapalane tylko okazjonalnie (skrót: occas)
- światło mgłowe, zapalane lub zmieniające charakterystykę podczas mgły (in fog)
- świetlny detektor mgły (skrót: Fog Det Lt, na mapach polskich Św.Mg.)
- światło bez obsługi (symbol U, na mapach polskich symbol N)
- światło tymczasowe (skrót: temp, na mapach polskich: tym.)
- światło wyłączone (skrót: extinct, na mapach polskich: zg.)
- światło prywatne (skrót: priv)
- światło lotnicze (skrót: Aero)
- dodatkowa charakterystyka światła pokazywanego również w dzień, różniąca się od charakterystyki w nocy (z zaznaczeniem Day, na mapach polskich: Św. dz.).
Kierunki wyznaczające granice sektorów są podawane – co istotne - od strony morza (czyli do, nie od latarni), tak jak namierzają je nawigatorzy statku. Zasada ta sprawia wiele kłopotów początkującym nawigatorom i jest typowym „haczykiem” egzaminacyjnym.

Oznakowania nawigacyjne systemu IALA

Na wszystkich morskich akwenach obowiązuje jednolity system oznakowań nawigacyjnych przyjęty przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Służb Oznakowania Nawigacyjnego zwany IALA (od pierwszych liter angielskiej nazwy tej instytucji International Association of Lighthouse Authorities). System ten rozróżnia dwa zasadnicze sposoby oznakowania: kardynalny i boczny.
Oznakowanie kardynalne jest identyczne na całej kuli ziemskiej i polega na ustawieniu jednego (lub więcej, co się rzadko zdarza) z czterech znaków kardynalnych, które wskazują, w jakim głównym kierunku od znaku znajduje się żeglowna woda. Znaki mają nazwy kierunków (N, E, S, W), w których stoją, licząc od sygnalizowanej przeszkody nawigacyjnej.
Oznakowanie kardynalne łatwo zapamiętać metodą odpowiednich skojarzeń. Na przykład liczbę błysków światła można przyporządkować godzinom zegara ustawionego godziną 12 na północ; wówczas pława E pokrywa się z godziną trzecią (3 błyski), pława S z godziną szóstą (6 błysków), pława W z dziewiątą (9 błysków). Podobnie znaki szczytowe kojarzą się z oznaczeniem stron wiata: 2 stożki do góry - północ, do dołu - południe, stożki podstawami do siebie przypominają literę O (Ost - po niemiecku wschód), stożki wierzchołkami do siebie są podobne do przekręconej o 90° litery W – (West) zachód.
Oznaczenie nowopowstałej przeszkody nawigacyjnej w systemie kardynalnym powinno być zdublowane. Miejsce nowej przeszkody może też być sygnalizowane na ekranie radaru sygnałem raconu w postaci litery D w alfabecie Morse’a (_ **). Gdy informacja o nowej przeszkodzie zostanie wystarczająco spopularyzowana ów dubeltowy znak się usuwa.
Oznakowanie boczne stosuje się dla określenia bocznych granic torów wodnych za pomocą czerwonych i zielonych znaków (głównie pław).
Ustawia się je na ogół parami, z obu stron toru, tworząc „bramki”, ale mogą występować tylko z jednej strony toru; informacji o jego szerokości trzeba wtedy szukać w locji lub wnioskować o niej z mapy.
Kierunek toru wodnego na morzu prowadzi zawsze z morza do portu, lub do ujścia rzeki, a gdy wiedzie wokół lądu, jest określany przez odpowiednie władze (na ogół zgodnie z ruchem wskazówek zegara).
System IALA przewiduje dwa regiony oznakowania bocznego:
- region A, w którym czerwone pławy są po lewej stronie toru wodnego (Europa, Afryka, Australia oraz Azja oprócz Japonii, Filipin i Korei Płd.);
- region B, w którym czerwone pławy są po prawej stronie toru wodnego (obie Ameryki, Japonia, Filipiny, Korea Płd.).
Oprócz znaków kardynalnych i bocznych system IALA przewiduje jeszcze kilka znaków dodatkowych wspólnych dla regionu A i B:
- Znak odosobnionego niebezpieczeństwa, ustawiany na lub ponad przeszkodą, wokół której jest żeglowna woda.
- Znak żeglownej wody, ustawiany na osi toru wodnego lub na jego początku.
- Znaki specjalne, wskazujące rejon lub obiekt, o którym informują odpowiednie publikacje (np. locja), stosowane np. do oznaczania wysypisk, kabli, stref rekreacji itp.