Locja morska (1)

Od redakcji: Liberalizacja przepisów obowiązujących w żeglarstwie powoduje, że w roli prowadzących jachty po morzu zdarzają się posiadacze patentu zaledwie żeglarza jachtowego. Wierzymy, że naszym czytelnikom przyda się więc repetytorium z locji morskiej.

Przypominamy na wstępie, że słowo locja ma dwa znaczenia. Pierwsze określa gałąź wiedzy zajmującej się opisem oceanów, mórz, torów wodnych, wybrzeży oraz ich oznakowań nawigacyjnych z punktu widzenia bezpieczeństwa i potrzeb żeglugi. Pojęcie to rozciąga się również na obszar wód śródlądowych. Drugie znaczenie słowa locja to nazwa tomów ksiąg zawierających te opisy i będących nieodzownymi przewodnikami nawigatora. Fakt, że w języku angielskim noszą one nazwę „Pilot”, natomiast pilot wprowadzający statki do portu to po niemiecku „Lotsee”, a po rosyjsku „łocman”, wiele wyjaśnia...
W praktyce nawigacyjnej - bo locja ściśle wiąże się z nawigacją - tematyka zawierająca się w pojęciu określanym mianem locji jest jeszcze obszerniejsza. Oprócz kwestii korzystania z tomów locji właściwej, map i znajomości oznakowań nawigacyjnych obejmuje ona także umiejętność posługiwania się takimi pomocami nawigacyjnymi jak m.in. spisy świateł nawigacyjnych, katalogi map, atlasy pływów i prądów pływowych, spisy radiostacji oraz ich uaktualniania Zarys tych zagadnień, w zakresie dotyczącym locji morskiej, jest tematem tego cyklu artykułów szkoleniowych.
Bezpieczną żeglugę warunkuje m.in. odpowiednie oznakowanie mielizn, wraków i innych przeszkód nawigacyjnych oraz wyznaczenie torów wodnych o wystarczającej głębokości, ułatwiających pokonywanie wąskich przejść czy podejść do portu. Często istnieje też potrzeba wyodrębnienia pewnych akwenów, np. red czy rejonów zamkniętych dla żeglugi. Dokonuje się tego przy użyciu znaków nawigacyjnych czyli charakterystycznych konstrukcji umieszczonych w ściśle określonych miejscach - znaki nawigacyjne
Dzielą się na stałe i pływające. Znaki stałe są usytuowane na lądzie (latarnie morskie, stawy) lub wbudowane w dno, lecz wystające nad powierzchnię wody (latarnie morskie, stawy, tyki). Znakami pływającymi są unoszące się na powierzchni wody, lecz zakotwiczone na stałe pławy (na śródlądziu częściej zwane bojami) i coraz rzadziej widywane latarniowce. Jako znaki nawigacyjne wykorzystuje się też obiekty zbudowane z myślą o innym przeznaczeniu, lecz dobrze widoczne z morza i łatwe do zidentyfikowania, jak: kościoły, wysokie kominy, wieże, maszty, charakterystyczne budynki, a także obiekty naturalne, np. górskie szczyty.

Latarnie morskie

Są najważniejszymi i zwykle widocznymi z dużej odległości znakami nawigacyjnymi. Buduje się je na brzegu, na wyspach, czasem na dnie albo na specjalnie usypanych, sztucznych wysepkach z kamieni zwanych kaszycami. Latarnie identyfikuje się w nocy na podstawie charakterystyki światła, a w dzień po zarysie sylwetki i barwie. Dane te można znaleźć w spisie świateł. Różne są konstrukcje latarń i ich wysokości (od kilku do kilkudziesięciu metrów), różne są wzniesienia ich świateł nad poziom morza i zasięgi widoczności światła (kilka - kilkadziesiąt mil morskich).

Stawy

Są stałymi, tj. niepływającymi znakami nawigacyjnymi ustawionymi na lądzie lub opartymi o dno, lecz wystającymi ponad wodę. W najprostszym przypadku stawą może być pal wpity w dno, lecz najczęściej stawy mają oryginalną, ażurową konstrukcję drewnianą lub stalową, rzadziej z betonu, o charakterystycznym kształcie ułatwiającym identyfikację. Zwykle są wyposażone w odpowiednie znaki szczytowe, światła, reflektory radarowe oraz są pomalowane w sposób kontrastujący z tłem, na którym są widoczne. Mogą oznaczać miejsca niebezpieczne, tory wodne, ale głównie są wykorzystywane do wyznaczania linii nabieżnika.

Nabieżnik

Tworzy para staw lub innych znaków (np. stawa - latarnia morska, komin - wieża) tak ustawionych, aby łącząca je prosta, zwana linią lub kierunkiem nabieżnika, wytyczała żądany kierunek. Przednia (bliższa morza) stawa nabieżnikowa jest zawsze niższa od tylnej. Światła staw nabieżnikowych są ze sobą zsynchronizowane (równocześnie zapalają się oraz gasną) i świecą w bardzo wąskim sektorze. Obserwator widzący te światła w jednej, pionowej linii znajduje się na linii nabieżnika. Odpowiedni dobór kształtu i kolorystyki znaków szczytowych staw, ułatwia w dzień obserwację tzw. pokrycia się staw, a tym samym sprawdzenie, czy statek znajduje się dokładnie w linii nabieżnika.
Najczęstszym zastosowaniem nabieżników jest wytyczanie właściwych kursów wiodących do i z portu. Istnieją też specjalne nabieżniki dewiacyjne np. wyznaczające rzeczywiste kierunki geograficzne i służące do kontroli dewiacji kompasu czy nabieżniki wyznaczające początek i koniec odcinka mili pomiarowej, na której sprawdza się dokładność wskazań logu.
Świateł nabieżników (ang. leading lights - światła prowadzące) nie należy mylić ze światłami wyznaczającymi tylko jakiś kierunek (ang. lights in line), np. granicę kotwicowiska, ale nie przeznaczonymi do tego, by żeglować w wyznaczanym przez nie kierunku, bo prowadzi on do nikąd. Zresztą w linii nabieżnika tez można płynąć tylko do pewnego punktu (np. do linii kolejnego nabieżnika), bo dalsza żegluga może skończyć się na brzegu.

Latarniowiec

Jest pływającym znakiem nawigacyjnym w postaci specjalnego statku, zakotwiczonego na dokładnie znanej pozycji i wyposażonego w silne światło o określonej charakterystyce. Ustawiony w pobliżu niebezpieczeństwa nawigacyjnego pełni rolę pływającej latarni morskiej tam, gdzie jest ona potrzebna, ale jeszcze jej nie wybudowano lub budowa natrafia na trudności.
Latarniowce są zwykle niewielkimi statkami (do 60 m długości i 1000 ton wyporności), często dawnymi żaglowcami. Zasięg ich światła nie jest duży. Możliwość ruchu obrotowego zakotwiczonego latarniowca wyklucza stosowanie na nim świateł sektorowych. Latarniowiec nadaje też sygnały mgłowe i z reguły pełni rolę stacji meteorologicznej.
Obecnie latarniowce spotyka się już bardzo rzadko. Ich miejsce zajęły latarnie morskie lub tzw. superpławy, czyli pławy o bardzo dużych rozmiarach. Wiele latarniowców znów powróciło do dawnej roli statków żaglowych, jak np. zbudowany w 1906 r. żaglowiec „Sonderborg”, który przez wiele lat służył jako latarniowiec „Kiel”, a w 1988 r. przebudowano go na bark szkoleniowy „Aleksander von Humboldt” dla Sail Training Assotiation Germany. Inne dawne latarniowce wykorzystuje się jako portowe restauracje (np. w Hamburgu czy Helsinkach) lub eksponuje jako obiekty muzealne (np. w Kopenhadze).

Pławy

Zwane też bojami (zwłaszcza na śródlądziu) są pływającymi znakami nawigacyjnymi o metalowej konstrukcji, utrzymywanymi w wyznaczonych miejscach za pomocą martwych kotwic. Pławy są najczęściej spotykanymi znakami nawigacyjnymi. Charakteryzują je: kształt, kolor, znak szczytowy oraz numer lub nazwa, a w nocy - odpowiednie światło.
Rozróżnia się następujące kształty pław: stożkowe, walcowe, kuliste kolumnowe, drążkowe, beczkowe.
Barwami pław są:, zielona, czerwona, żółta, czarna, biała oraz ich połączenia w formie różnokolorowych pasów. Barwa nie jest najpewniejszą cechą identyfikacyjną pławy, może być zniszczona, zabarwiona na biało odchodami ptaków, w słońcu może wydawać się inna.
Istotnym wyróżnikiem pław jest znak szczytowy, a ostatecznie ewentualne wątpliwości rozstrzyga numer lub nazwa pławy. Niektóre pławy są wyposażane w dzwony lub buczki uruchamiane energią fal. Na pławach umieszcza się też reflektory radarowe.
Niekiedy zadanie pław spełniają wbite w dno lub zakotwiczone i pływające pionowo tyki, odpowiednio pomalowane i zaopatrzone w znaki szczytowe.