Locja: Jezioro Wałpusz
Jezioro Wałpusz (Wałpuskie) na niektórych starszych mapach noszące także nazwę Ochódzinek jest trzecim na liście największych jezior Pojezierza Szczycieńskiego. Leży na północnym skraju Równiny Mazurskiej – 5 km na północny wschód od Szczytna.
Najwygodniej dojechać tu drogami nr 58 (kraniec północny) lub nr 600 biegnącej w niewielkiej odległości (średnio 500 m) wzdłuż brzegu zachodniego. To ułożone południkowo typowe jezioro moreny dennej należy do płytkich. Wałpusz jest jeziorem przepływowym. Zasila je szereg niewielkich potoków i rowów melioracyjnych wpływających praktycznie ze wszystkich stron. Na północy ma połączenie z niewielkim jeziorem Łęsk przez podpiętrzony ciek i jeziorka Starokiejkuckie oraz Łęczek, a na wschodzie przez Kanał Marksobski z jeziorem Marksoby zwanym też często Marksewskim. Jedyny odpływ stanowi rzeka Wałpusza wypływająca w najdalej na południe wysuniętym krańcu jeziora, kierując się na południe do rzeki Omulew, prawego dopływu Narwi. Jego woda ma II klasę czystości. Na całym akwenie i otaczających brzegach obowiązuje strefa ciszy. Prowadzona jest na nim gospodarka rybacka, zezwolenia na wędkowanie można wykupić w nieodległych Starych Kiejkutach, Wałpuszu lub Szczytnie.
Otoczenie jeziora stanowią tereny niskie, a brzegi płasko schodzą do wody. W przeważającej części akwen otacza potężny kompleks leśny tworzący tu specyficzny mikroklimat. Linia brzegowa na odcinku niezalesionym jest zadrzewiona. Pobrzeża porośnięte pasem szuwarów o bardzo zmiennej szerokości wskazujące na różną stromość schodzenia przybrzeżnej ławicy. Wśród szuwarów znajdziemy szereg dogodnych miejsc do dobicia, niektóre wzbogacone o przybrzeżne polanki. W wielu miejscach przed linią szuwarów bujnie występuje roślinność pływająca. Dno jest muliste, tylko w małych fragmentach mulisto-piaszczyste. Dobrze trzyma kotwicę.
Lustro wody Wałpusza dzieli się wyraźnie na dwie części. Szerszą, południową, stanowi ploso o długości 2 km, przechodzące dość raptownie w nieco krętą rynnę o długości 3,7 km traktowaną przez część wędkarzy jako oddzielne jezioro zwane Ochódzinkiem (nie mylić z mikroskopijnym akwenem o średnicy 100 m położonym w odległości 150 m na zachód noszącym tę nazwę urzędowo). Wiatry w przeważającej większości (60 proc.) wieją z północno-zachodniej ćwiartki i najczęściej nie przekraczają 3B. Wzdłuż rynny na ogół są odbite od przybrzeżnych drzew, natomiast nad plosem południowym wieją równomiernie. Jeśli wieją silne wiatry poosiowe, zwłaszcza północne, może na południowym plosie powstać fala dochodząca do 0,8 m, która z racji jego niewielkiej głębokości szybko się buduje i równie szybko gaśnie po ustaniu wiatru. Ploso południowe otacza pas mokradeł dochodzący miejscami do 200 m szerokości. Zajmuje on całe pobrzeże wschodnie i południowe oraz połowę zachodniego.
W miejscu, gdzie linia brzegowa staje się suchsza, na zachodnim brzegu we wsi Wałpusz usytuowano duży, ogólnodostępny ośrodek „Cicha Polana". Na tej wysokości jezioro ma największą szerokość. Maksymalne głębokości na plosie sięgają 6 m. Przy „Cichej Polanie" znajduje się dobre miejsce do wodowania z utwardzonego brzegu. Naprzeciw, na wschodnim brzegu, zlokalizowana jest leśniczówka Wikno (Wykno), jedyne siedlisko na całym wschodnim, zalesionym brzegu plosa. Jej istnienie za 200-metrowej szerokości pasem drzew sygnalizuje pokaźny pomost. W najdalej na południe wysuniętym krańcu plosa wypływa rzeka Wałpusza między szerokim pasem szuwarów. Do tego miejsca zdążają nieliczne spływy kajakowe. W północno-wschodnim „rogu" plosa wpada do niego Kanał Marksobski prowadzący od jeziora Marksoby położonego w odległości 2,5 km na wschód. Kanał o charakterze większego rowu melioracyjnego jest nieprzejezdny dla jednostek większych od kajaka.
Na wysokości „rogu" plosa lustro wody Wałpusza przechodzi w rynnę skierowaną na północ. Wejście do niej ma szerokość 700 m. Następnie rynna przyjmuje szerokości zmienne w granicach 200 - 400 m. Linia brzegowa staje się bardziej urozmaicona. Po obu stronach ciągnie się szereg mniej lub bardziej wyrazistych zatok i półwyspów. W odległości 400 m od wejścia na jej zachodnim brzegu powstała spora kolonia domków letniskowych, przy której znajduje się najwygodniejsze miejsce do wodowania z twardym dojazdem i slipem. Wzdłuż brzegu pomiędzy „Cichą Polaną" a kolonią w szuwarach powstało szereg wędkarskich pomostów.
Nieco na północ, na wschodnim brzegu, funkcjonuje ośrodek wypoczynkowy Wyższej Szkoły Policji. Na jego wysokości, w osi rynny, znajduje się największa głębia jeziora. W tym miejscu kończą się także brzegowe mokradła. Odtąd wschodnia linia brzegowa staje się zdecydowanie wyższa, fragmentami skarpowa, miejscami przechodząca w klif. Przybrzeżna ławica leżąca na jej przedłużeniu zaczyna schodzić pod ostrym kątem dochodzącym do 10 - 15 stopni, osiągając głębokości do 7 - 8 m. Wzdłuż brzegu zachodniego ławica ma zdecydowanie mniejszy kąt nachylenia. W odległości 1 km na północ od ośrodka WSP rynna zaczyna się wypłycać. W odległość 600 m leży jedyna, nieco podmokła, zalesiona wyspa o powierzchni 1,8 ha.
Na tej wysokości, na wschodnim brzegu wpada do jeziora potok wypływający z Jeziora Starokiejkuckiego. Tu też zaczynają się pierwsze zabudowania wsi Stare Kiejkuty zajmującej wąski (350 m) pasek lądu pomiędzy jeziorami Wałpusz i Starokiejkuckim. W pobliżu wsi jest cmentarzysko z okresu brązu, co świadczy o dość wczesnym osadnictwie w tym miejscu. Wieś założona została w 1399 r. na miejscu dawnej osady Prusów. Dojechać do niej można drogą nr 58. W odległości 700 m za wyspą Jezioro Wałpuskie kończy się długim wypłyceniem, którego cały północny kraniec obsiadły domki letniskowe, z pomostami wędkarskimi.
