Kanał Augustowski - wyróżnienie za jego rekonstrukcję

Zabytkowy i wciąz fascynujący Kanał Augustowski to najdłuższa sztuczna droga wodna w Polsce. Są instytucje zajmujące się jego odbudową i renowacją. 9 listopada Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie otrzymał wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie „Lider Polskiej Ekologii” za „Rekonstrukcję Kanału Augustowskiego”.

Warszawa, dnia 10 listopada 2009 r.

      Komunikat RZGW w Warszawie

RZGW w Warszawie wyróżniony w konkursie Lider Polskiej Ekologii

Z przyjemnością informuję, że Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie otrzymał wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie „Lider Polskiej Ekologii" za „Rekonstrukcję Kanału Augustowskiego".

Uroczysta gala z okazji wręczenia nagród 12. edycji konkursu odbyła się 9 listopada br., w Sali Kameralnej Filharmonii Narodowej w Warszawie. Honorowy patronat nad konkursem objął Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Lech Kaczyński. Wyróżnienie Ministra Środowiska w kategorii „Wyrób - Urządzenie" za „Rekonstrukcję Kanału Augustowskiego" odebrał Leszek Bagiński Dyrektor RZGW w Warszawie.

Tytuł „Lidera Polskiej Ekologii" przyznawany od 1997 r., przez Ministra Środowiska stanowi uhonorowanie tych wszystkich, którzy dzięki działaniom na rzecz środowiska naturalnego osiągają sukcesy społeczne i gospodarcze. Laur jest podziękowaniem za działania mające wymierny efekt o znaczeniu lokalnym i globalnym. Przedsięwzięcia realizowane przez uczestników konkursu stanowią przykład konsekwentnych działań prowadzonych przy jednoczesnej ochronie środowiska naturalnego.

******

Kanał Augustowski

Budowę Kanału Augustowskiego, według projektu Ignacego Prądzyńskiego, rozpoczęto w 1824 roku, a zakończono w 1839. Była to największa inwestycja Królestwa Polskiego, a zarazem pionierskie przedsięwzięcie budowlane i inżynieryjne w ówczesnych czasach w Europie. Za pomocą kanałów i śluz Kanał połączył Wisłę poprzez Biebrzę i Czarną Hańczę z Niemnem.
Kanał Augustowski należy do najdłuższych w Polsce, sztucznych dróg wodnych klasy Ia. Całkowita jego długość wynosi 101,20 km, w tym na terytorium Polski 80 km. Kanał od km 80,00 do jazu Wołkuszek w km 83,40 stanowi część pasa granicznego pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Republiką Białorusi. Z 18 śluz Kanału Augustowskiego, aż 14 znajduje się na terytorium Polski.
Na odcinku między miejscowościami Swoboda i Gorczyca, Kanał przekracza wododział Niemna i Wisły. Od szczytowego stanowiska Kanału do Niemna spad wynosi 39,5 m i pokonywany jest przez 11 śluz, do Biebrzy spad wynosi 15,4 m i pokonywany jest przez 7 śluz.
Kanał Augustowski jako lokalna droga wodna służąca głównie do spławu drewna pozyskiwanego w Puszczy Augustowskiej oraz dla potrzeb turystyki (spływy kajakowe i rejsy statkami wycieczkowymi), użytkowany był (z przerwami na prowadzone na tym obszarze działania wojenne) do roku 1939.
Po II wojnie światowej polski odcinek kanału (Kanał Augustowski został podzielony granicą Polski z ZSRR) został odbudowany ze zniszczeń wojennych i jest do dzisiaj eksploatowany jako turystyczny szlak wodny.
Natomiast odcinek Kanału na pograniczu Polski i ZSRR (obecnie Białorusi) i dalej aż do połączenia z Niemnem z różnych powodów był wyłączony z eksploatacji - budowle kanału (śluzy i jazy) uległy dewastacji, koryto kanału wypłycało się i porastało samosiewami drzew i krzaków.

Zgodnie z Decyzją Ministra Kultury i Sztuki z 21 grudnia 1968 r. Kanał Augustowski na odcinku od Augustowa do granicy Państwa wraz z zespołem budowli: śluzy, jazy, mosty, obudowa brzegów, zabudowań służb obsługi, otoczenia krajobrazowego i roślinnego został uznany za zabytek techniki klasy I. Następnie 9 lutego 1979 roku, Decyzją Wojewody Suwalskiego Kanał Augustowski na całej długości został wpisany do rejestru zabytków.

W marcu 1992 roku przedstawiciele rządów i władz terytorialnych Polski, Litwy, Estonii, Białorusi i Ukrainy podpisali t. zw. Deklarację Wigierską o współpracy w sprawie ochrony zabytków przyrodniczych Kanału Augustowskiego. Kolejnym istotnym wydarzeniem podnoszącym rangę Kanału Augustowskiego był 28 kwietnia 1995 r., kiedy to podpisano „Porozumienie między władzami Województwa Suwalskiego RP a władzami Województwa Grodzieńskiego RB o rozwoju transgranicznych kontaktów gospodarczych i kulturalnych". Jeden z punktów porozumienia dotyczył realizacji wspólnych planów m.in. wykorzystania Kanału jako atrakcyjnego szlaku turystycznego po obu stronach granicy.

W dniu 8 czerwca 2005 roku na podstawie Uchwały Rady Ministrów Nr 125/2005 z dnia 22 maja 2005 r. zawarto „Porozumienie pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi w sprawie rekonstrukcji granicznego odcinka Kanału Augustowskiego".
Celem przedsięwzięcia jak i efektami końcowymi przeprowadzonych działań są:
- sprawna technicznie oraz atrakcyjna turystycznie i poznawczo droga wodna łącząca jak niegdyś dorzecze Wisły z rzeką Niemen
- racjonalna gospodarka wodna i niwelacja zagrożenia powodziowego w dolinie skanalizowanej Czarnej Hańczy na odcinku transgranicznym i na terytorium Białorusi.
- stabilizacja warunków siedliskowych użytków wodno - błotnych i torfowisk w dolinie tej rzeki na zrekonstruowanym odcinku kanału.

Dzięki temu porozumieniu Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie przeprowadził prace rekonstrukcyjne następujących obiektów:
- remont jazu Wołkuszek położonego w km 83,4 Kanału. Prace trwały od października 2005 r. do listopada 2006 r. Wartość końcowa: 1 852 171,13 zł.
- remont śluzy Kurzyniec położonej w km 81,7 Kanału. Prace trwały od maja 2005 r. do października 2007 r. Wartość końcowa: 7 599 942,55 zł.
- prace pogłębiarskie i ubezpieczeniowe na odcinku od km 77,0 do km 81,75 Kanału. Prace rozpoczęto w lipcu 2006 r., odbiór budowlany odbył się w grudniu 2008 r. Wartość końcowa: 11 262 244,10 zł.

Ponadto, RZGW w Warszawie zrekonstruował śluzę Kudrynki położoną w km 77,4 Kanału. Remont śluzy trwał od czerwca 2005 r. do czerwca 2007 r. Wartość końcowa: 5 131 588,54 zł
Łączna wartość całego przedsięwzięcia wynosi: 27 369 036,02 zł
Niniejsza kwota zawiera koszty opłat celnych, dokumentacji projektowej i uregulowania spraw własnościowych o łącznej wartości 1 523 099,70 zł.

Przedsięwzięcie sfinansowano z następujących środków:
1. Dotacja Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska: 19 320 388,31 zł
2. Dotacja Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska: 1 034 890,00 zł
3. Środki budżetowe: 7 013 757,71 zł.

Wszelkie prace związane z rekonstrukcją budowli hydrotechnicznych Kanału były uzgadniane i opiniowane przez służby konserwatora zabytków. Zarówno projektowanie jak i wykonawstwo robót związanych z odbudową śluz i jazów prowadzone było przez specjalistyczne jednostki, które już w latach poprzednich uczestniczyły w remontach innych budowli Kanału Augustowskiego. W trakcie prac stosowano nowoczesne materiały i technologie, jednakże zachowano zabytkowy charakter poszczególnych obiektów używając do ich wykończenia cegłę klinkierową, kamień naturalny i drewno. Realizując prace związane z regulacją koryta Kanału stosowano roślinne umoczenie brzegów. Utworzono łagodne zejścia do wody służące jako wodopoje i przejścia dla zwierząt przez koryto Kanału.
Realizacja przedsięwzięcia uwzględniała również uwarunkowania środowiskowe, których szczegółową charakterystykę ujęto w raporcie oddziaływania projektu na środowisko.
Na uwagę zasługuje fakt, iż po II wojnie światowej do 2008 r., wskutek zniszczeń urządzeń piętrzących oraz obniżenia się poziomu wód gruntowych nastąpiło przesuszenie, murszenie, osiadanie i w konsekwencji zaawansowana degradacja obszarów gruntów na 17 km doliny Kanału. Istniejące warunki spowodowały zanikanie gatunków roślinności uzależnionej od środowiska wodnego oraz sukcesję samosiewów drzew i krzewów. Ponadto, następowała degradacja miejsc żerowania ptactwa wodnego i błotnego.
Rekonstrukcja granicznego odcinka Kanału Augustowskiego ustabilizuje warunki siedliskowe użytków hydrogenicznych w dolinie kanału, ograniczy ich degradację i zapoczątkuje proces wtórnego zabagnienia. Tereny mokradeł trzykanałowych stanowią ważny czynnik biernej retencji bagiennej oraz strefę buforową, ograniczającą dopływ związków biogennych i zanieczyszczeń ze zlewni do wód.
Współdziałanie służb wodnych Polski i Białorusi w ramach niniejszego przedsięwzięcia, skutkowało także wprowadzeniem racjonalnych zasad gospodarki wodnej na odcinku rzeki Czarna Hańcza tj. od Sosnówka w części polskiej Kanału do Czortkowa w części białoruskiej oraz uruchomieniem sprawnej technicznie, atrakcyjnej turystycznie drogi wodnej, łączącej jak przed laty dorzecze Wisły z dorzeczem Niemna.

Kolejnym wydarzeniem podnoszącym rangę tego obiektu było uznanie Kanału Augustowskiego za pomnik historii - Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 kwietnia 2007 r. (Dz. U. Nr 86 poz. 572).
18 maja br., przy Śluzie Kurzyniec, odbyło się uroczyste otwarcie granicznego odcinka Kanału Augustowskiego. W uroczystości udział wzięli między innymi: przedstawiciele Rządów Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Białorusi, władze wojewódzkie i samorządowe. Obecnie trwają prace legislacyjne zmierzające do przygotowania porozumienia międzynarodowego z Białorusią o eksploatacji tego odcinka.
Aktualnie trwają także starania o wpisanie Kanału Augustowskiego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Kanał Augustowski stanowi jeden z odcinków Szlaku Wodnego im. Króla Stefana Batorego. Szlak przebiega przez Wisłę Warszawską - Kanał Żerański - Kanał Królewski - Jezioro Zegrzyńskie - Narew - Biebrzę - Kanał Augustowski i dalej, aż do Niemna.
W dniu 16 lipca 2008 r. w Warszawie powołana została Rada Programowa projektu turystyczno-rekreacyjnego: „Szlak Wodny Wisła - Narew - Biebrza - Kanał Augustowski", w której skład wchodzi m.in. Dyrektor RZGW w Warszawie. Zadaniem Rady Programowej jest przygotowanie zakresu projektu oraz procedur i zasad dotyczących realizacji projektu turystyczno-rekreacyjnego.

Rzecznik Prasowy RZGW w Warszawie

Dariusz Bogacz