Jezioro Czorsztyńskie – żeglowanie z widokiem na góry

Jezioro Czorsztyńskie to jedno z najbardziej malowniczych jezior w polskich górach. Siedząc w kokpicie żaglówki, możemy podziwiać panoramy Spiszu i Gorców.

Historia żeglarstwa na Jeziorze Czorsztyńskim nie jest zbyt długa, jest ono bowiem zbiornikiem sztucznym, powstałym przez spiętrzenie wód Dunajca przez zaporę wodną w Niedzicy. Za moment zakończenia prac i oddania zapory oraz zbiornika do eksploatacji przyjmuje się rok 1997. Od 1964 r., kiedy to podjęto pierwsze, konkretne decyzje w tej sprawie, minęły zatem 33 lata, ale idea zbudowania jakiejś zapory chroniącej ten region przed falami powodziowymi znana jest już od początków XX w. Celem powstania Jeziora Czorsztyńskiego miała być regulacja przepływu wód Dunajca, zapobieganie powodzi przez gromadzenie nadmiaru wody podczas intensywnych, długotrwałych opadów czy roztopów, a z czasem także produkcja energii elektrycznej.

Zapora na Jeziorze Czorsztyńskim

Według niektórych opinii rola przeciwpowodziowa Jeziora Czorsztyńskiego ogranicza się raczej do chronienia najbliższych okolic położonych poniżej zapory, nie wpływa ona jednak znacząco na bezpieczeństwo w dalszym biegu rzeki. Zapora, a właściwie woda wypływającą z jeziora ułatwia życie flisakom organizującym spływy Przełomem Dunajca w okresach suszy, podnosząc poziom wody w rzece. Powstała przy zaporze elektrownia szczytowo-pompowa ma moc 92 MW, osiąganą dzięki dwóm turbinom o wadze wraz z generatorami 250 ton każda! Zapora ta nie jest najwyższa w Polsce, ale wiedzie prym pośród konstrukcji ziemnych. Tak, tak, wbrew pozorom zapora powstała głównie z tutejszego żwiru (1,7 miliona m3) uszczelnionego gliną! Wysokość konstrukcji wynosi 56 m, a długość nieco ponad 400 m.

Spór o jezioro

Budowa zapory oraz, co za tym idzie, powstanie Jeziora Czorsztyńskiego, miała zarówno zwolenników, jak i zagorzałych przeciwników. Do tych ostatnich należeli, rzecz jasna, ekolodzy, którzy w licznych protestach oraz ekspertyzach naukowych wskazywali na niebezpieczeństwa związane z budową zbiornika. Gdyby nie ich zdecydowana postawa, dotycząca między innymi powstania wielu oczyszczalni ścieków w pobliżu zbiornika oraz w zlewni Dunajca powyżej jeziora, zalew mógłby być dzisiaj wielkim... szambem, gromadzącym nieczystości z kanalizacji i chemikalia z pól uprawnych.

Jezioro Czorsztyńskie zmieniło krajobraz Pienin

Nie ma wątpliwości, że powstanie tak dużego zbiornika wodnego zmieniło okoliczny mikroklimat i ma spory wpływ na otaczającą zalew unikatową przyrodę, w tym Pienińskiego Parku Narodowego oraz ichtiofaunę Dunajca. Zmieniła się na przykład struktura składu gatunkowego tamtejszych ryb. Znikają powoli gatunki górskie, a ich miejsce zajmują ryby charakterystyczne dla nizin. Znacząco spadła także liczebność tutejszych populacji płazów. Z drugiej strony Jezioro Czorsztyńskie tworzy nowe ekosystemy oraz ma duże znaczenie jako niekwestionowana atrakcja turystyczna.

Przyjazne przyrodzie

Ukłonem w stronę ekologów było stworzenie w pobliżu wsi Maniowy sztucznej wyspy (Ptasia), która ma stanowić tereny lęgowe dla ptaków wodnych i ostoję przyrody.

Rzeźba dna Jeziora Czorsztyńskiego pełna jest uskoków, głębinek, jarów wypłukanych dawniej przez Dunajec i wpadające doń strumienie, a także podwodnych pagórków wznoszących się z głębokości 30 m na kilka nad poziom wody, a takie ukształtowanie sprzyja życiu wielu gatunków ryb. Spotykamy tu szczupaki, sandacze, spore okonie, leszcze, liny, płocie, a ponoć nawet i sumy. Z ryb górskich można wymienić pstrągi, trocie oraz bardzo rzadkie głowacice.

Nad Jeziorem Czorsztyńskim pojawiły się mewy, rybitwy i dzikie kaczki, zagląda tu bocian czarny, z mniejszych ptaków warto wspomnieć mieniącego się intensywnymi barwami zimorodka oraz śliczną pliszkę górską. Nad brzegami jeziora pojawia się także wydra.

Lokalny folklor

Niebagatelne znaczenie dla atrakcyjności okolic Jeziora Czorsztyńskiego ma też lokalny, góralski folklor. Widok flisaków i baców w charakterystycznych filcowych kapeluszach i haftowanych portkach, góralek w ludowych strojach oraz zabytkowych, drewnianych chat w pobliżu zalewu – wszystko to nadaje wakacyjnemu rejsowi dodatkowy smaczek.

Żeglowanie po Jeziorze Czorsztyńskim

Jezioro Czorsztyńskie rozciąga się mniej więcej z kierunku północny zachód na południowy wschód, na długości według różnych źródeł 10-12 km, od okolic Dębna i Huby, po Czorsztyn i Niedzicę. Szerokość jeziora wynosi około 1,7 km, a głębokość do około 50 m w pobliżu zapory. W „średnich warunkach” są to 42 m, ale jak wiadomo, zbiorniki zaporowe charakteryzują się ogromną zmiennością poziomu wody, a to wpływa między innymi na zmienną głębokość, kubaturę wody w jeziorze oraz długość i przebieg linii brzegowej, której długość ocenia się na niemal 30 km.

O tej ostatniej można powiedzieć, że jest urozmaicona, choć nierównomiernie. Rzut oka na mapę pokazuje, że im bliżej Czorsztyna (patrząc z biegiem rzeki), tym więcej atrakcyjnych zatok i zatoczek oraz wcinających się w wody jeziora półwyspów i przylądków. Tam też, czyli u stóp zamku Czorsztyn należy zachować dużą ostrożność ze względu na znajdujące się czasem tuż pod powierzchnią wody skały.

W pobliżu ujścia zasilających jezioro rzek Dunajec i Białka pojawiają się okresowo inne niebezpieczeństwa nawigacyjne – pnie i konary niesionych falą powodziową drzew. O poziomie wody, poza aurą, decydują władze zapory. W sytuacji przygotowywania zbiornika do przyjęcia wód przed spodziewaną powodzią poziom wody może ponoć opadać z szybkością nawet 5 m na dobę, co na szczęście zdarza się rzadko. Niemniej nawet niewielki spadek poziomu wody powoduje nieraz odsłonięcie się dużych połaci dna w płytszych miejscach, na przykład na zalewowych terenach w północno- zachodniej części jeziora i biada żeglarzowi, który przegapi ten moment. Nie będzie łatwo przeciągnąć jacht na głębinę...

Wiatry na Jeziorze Czorsztyńskim są zmienne, czego można się spodziewać po położonym pośród wzgórz akwenie. Na całym zbiorniku obowiązuje zakaz używania silników spalinowych przez jednostki rekreacyjne, z wyłączeniem manewrów portowych, by zapewnić bezpieczeństwo na przystaniach. Sąsiadujący z Czorsztyńskim zbiornik wyrównawczy, Jezioro Sromowieckie, wyłączony jest z możliwości uprawiania turystyki i sportów wodnych.

Jezioro Czorsztyńskie nie jest szczególnie duże, ale jest tu kilka fajnych przystani, gdzie można przybić, i które stanowią świetną bazę wypadową do zwiedzenia tutejszych atrakcji. Nie ma chyba bardziej malowniczego jeziora w Polsce i nawet krótka wycieczka na okoliczne wzgórza pozwoli nam cieszyć się niepowtarzalną panoramą Pienin i Tatr.

Odwiedziliśmy Jezioro Czorsztyńskie pod koniec września i choć wakacje skończyły się miesiąc wcześniej, spodziewaliśmy się zobaczyć jeszcze wiele żaglówek na wodzie, bo przecież nie tylko rodziny z dziećmi w wieku szkolnym żeglują. Ku naszemu zaskoczeniu wyglądało na to, że pod Pieninami żeglarskie życie zamiera wcześniej niż gdzie indziej, a na pewno wcześniej niż na Wielkich Jeziorach Mazurskich czy na zaporowych i podgórskich zbiornikach Rożnowskim i Solińskim.

Cumowanie

Przybijanie do brzegu nie jest dozwolone na odcinku należącym do Pienińskiego Parku Narodowego i wzdłuż dwóch „wyspowych”, oderwanych od głównego kompleksu Parku enklaw – Uroczyska Zamek Czorsztyn i rezerwatu ścisłego Uroczysko Zielone Skałki – poza tym na Ptasiej Wyspie oraz w bezpośrednim sąsiedztwie zapory (dostępu do niej strzeże linia bojek) i w pobliżu urządzeń hydrotechnicznych, o czym informują tablice, co jest zrozumiałe, ale poza tymi fragmentami pozostaje jeszcze trochę „wolnej” linii brzegowej.